Bitterzoete Valentijnsdag voor bonobo Bili

Er is een reden dat Wereld Bonobo Dag gelijk valt met Valentijn. Bonobo’s hebben de reputatie vredig en zachtaardig te zijn. Toch heerst er niet alleen maar liefde en vrede binnen een gemeenschap. In de dierentuin van Wuppertal is bonobo Bili hevig gewond geraakt door zijn soortgenoten. Bili mist stukken van zijn oor, vinger en teen. Zijn geslachtsorganen zijn ernstig beschadigd.

In 2008 werd Bili geboren in Twycross Zoo in Leicestershire (VK), maar werd helaas afgewezen door zijn moeder. Het aapje verhuisde naar een dierentuin in Frankfurt om verzorgd te worden door een andere bonobo-moeder.

Deze oplossing bleek effectief en alles ging goed met Bili. Volgens de dierentuin waarin hij opgroeide, waren er wel conflicten binnen de groep, maar deze waren nooit extreem gewelddadig. Het behoorde tot het normale gedrag van deze aap. [1] In november 2018 veranderde alles voor Bili. Hij moest zijn groep verlaten en werd overgebracht naar de dierentuin van Wuppertal, om hier te paren voor gezond nageslacht. [2]

Kort na zijn herplaatsing, begon de nachtmerrie voor Bili. Wreder dan ooit werd hij aangepakt door andere bonobo’s, in Wuppertal. [3] De voortdurende aanvallen werden gefilmd en verspreid via social media. Foto’s tonen een depressieve en getraumatiseerde aap met vers bloed tussen zijn zwarte haren.[4] Het gaat nog steeds viraal op Facebook, terwijl een online petitie om Bili naar een apen- opvangcentrum in Wales te brengen, bijna 300.000 handtekeningen heeft bereikt. [5]

De dierentuin van Wuppertal verklaarde dat het EEP het laatste woord heeft over de toekomst van Bili. Het EEP is een project voor het management van bedreigde diersoorten in dierentuinen. Het is een project van de Europese vereniging van dierentuinen en aquaria (EAZA). [6]

Op 11 februari spoorde het apenopvangcentrum in Wales de bezorgde mensen aan om een e-mail te sturen naar EAZA. Kern van deze boodschap was: Bili moet uit het fokprogramma worden gehaald om een vredig leven te kunnen leiden in de opvang. [7] David Wiliams-Mitchell, directeur Communicatie en lidmaatschap van EAZA, reageerde dezelfde dag per e-mail op alle mensen die deze actie hadden ondersteund:

“De EEP commissie adviseerde Bili om naar de dierentuin van Frankfurt te verhuizen [2008] om te worden opgevoed door een bonobo vrouw die voor haar eigen nakomelingen zorgde; deze oplossing bleek effectief in de eerste jaren van zijn leven. Met de veranderende sociale dynamiek waarin Bili opgroeide, besloot het EEP om Bili naar een andere faciliteit te verplaatsen – als hij niet zou verhuizen, zou hij waarschijnlijk een vergelijkbare dynamiek ervaren als in Wuppertal. Na verscheidene jaren van discussie en planning, werd de dierentuin van Wuppertal aangewezen als de beste optie voor Bili, en hij werd daar in november 2018 overgebracht. Bij het nemen van deze beslissing evalueerde het EEP elk van de negen andere EAZA-leden die bonobo’s huisden en bespraken ook een overdracht naar het American Sands Survival Plan (SSP) -programma.” [8]

De EAZA verdedigde hierbij de overplaatsing van Bili naar Wuppertal, maar legde niet uit wat er werd bedoeld met de veranderende sociale dynamiek.

Je kunt je afvragen of de verzwijging van Bili’s plaats in een fokprogramma iets te maken heeft met de twijfelachtige aanname dat de arme bonobo waarschijnlijk hetzelfde tragische lot zou ondergaan als hij in Frankfurt was gebleven.

De lage rang van Bili zou hem kwetsbaar hebben gemaakt. Maar de dierentuin in Frankfurt stelt vast in een verklaring dat de integratie van een jongere niet vergeleken kan worden met een volwassen bonobo, dus evenmin gebeurtenissen rond Bili in Frankfurt en Wuppertal. [9] Afgezien van het feit dat er geen ernstige problemen waren opgetreden in Frankfurt, is het plaatsen van een volwassen bonobo man in een andere gemengde groep altijd riskant. [10]

Wetenschapsjournalist Colin Goldner meent dat de Britse Bili met een heel andere bloedlijn kwam en nooit om genetische redenen Frankfurt had moeten verlaten. En als zijn genen wel problematisch waren geweest, zou hij gesteriliseerd kunnen worden. Maar dat is precies waar het om gaat: Bili is uit de groep van Frankfurt gehaald omdat ze een vruchtbaar mannetje nodig hadden in Wuppertal. [11] Dat is wat EAZA niet duidelijk heeft gemaakt in de respons.

Mama Bonobo

Er is geen twijfel over het belang van een moeder in een matriarchale bonobogroep. Het probleem van Bili wordt uitgelegd in dezelfde e-mail van EAZA:

“De overdracht van jonge mannetjes zonder hun moeder is geen gemakkelijk proces; in het wild, vertrouwen bonobo mannetjes sterk op de sociale status en steun van hun moeder. Het EEP wil daarom, indien nodig, jonge mannen overbrengen samen met hun moeders of andere vertrouwde groepsleden, om ervoor te zorgen dat zij onder de bescherming van de moeder blijven. Vanwege de omstandigheden rond zijn geboorte en zijn jonge leven was dit niet mogelijk voor Bili. De EEP en de dierentuin van Wuppertal hebben maatregelen genomen om het risico voor hem van andere dieren te verminderen tijdens het lange en gevoelige proces om te integreren in een nieuwe groep.
Ondanks hun vreedzame imago, kunnen bonobo’s ernstige verwondingen toebrengen. Zowel in het wild als in dierentuinen komen vrouwelijke aanvallen op mannen meer voor dan enig ander type. Vrouwelijke bonobo’s zullen vaak coalities vormen tegen mannen, en mannen zonder moeder in de groep zijn typische slachtoffers. Met bonobos gaan de meeste kennismakingen aanvankelijk heel soepel, maar vaak na een paar weken, beginnen sociale relaties zich te ontwikkelen en worden allianties gevormd. Het is een dynamisch systeem dat van de ene dag op de andere kan veranderen. Hoewel agressie bij primaten vaak spectaculair is, is het belangrijker om te letten op wat er na een gevecht gebeurt. Hoewel er agressie is opgetreden tijdens de introductie van Bili, hebben gedragsobservaties ook aangetoond dat verzoening ook heeft plaatsgevonden, en bepaalde apen in zijn nieuwe groep zijn ook begonnen Bili te beschermen tegen de aanvallen.
In de tussentijd zal EEP deze introductie blijven volgen en als er onvoldoende vooruitgang is, zal het stappen ondernemen om alternatieve oplossingen te vinden, waaronder de mogelijke overdracht van meer sociaal flexibele dieren naar andere faciliteiten binnen het EEP.” [12]

protesten

Hoewel de EAZA optimistisch is over mogelijke positieve ontwikkelingen, houden actievoerders het welzijn van Bili nauwlettend in de gaten. Vandaag, op Valentijns- en Wereld Bonobo-dag, geeft de apenopvang in Wales (WAMS) een gedeeltelijk geruststellende update op Facebook:

Ze hebben hem uit de groep gehaald op een moment dat hij niet werd aangevallen, waar we natuurlijk blij om zijn. Wuppertal Zoo staat nu onder de microscoop, ze weten dat de wereld toekijkt. [13]

Om hun standpunt te verduidelijken, haalde de WAMS apenopvang er een verklaring bij van professor Volker Sommer. Deze hoogleraar Evolutionaire Antropologie wijst erop dat het risico op verwonding van bonobo mannetjes (dat ook in het wild voorkomt) in gevangenschap wordt verergerd:

“Ten eerste. In tegenstelling tot hoe het in het wild gebeurt, is het niet ongebruikelijk dat mannetjes die in gevangenschap worden gehouden, worden overgebracht naar een andere groep. Maar dat is precies het tegenovergestelde van de natuurlijke situatie. Dit komt doordat mannetjes in het veld “philopatrisch” zijn, dat wil zeggen, ze blijven bij hun soortgenoten in hun geboortegroep, terwijl de vrouwtjes emigreren. Daarom zijn bonobo mannetjes min of meer nauw verwant aan de andere mannen van hun eigen groep – genetische banden die de individuele bonobo man enige bescherming bieden tegen agressie. Nog belangrijker is dat zonen vaak worden beschermd door hun machtige moeders.
Ten tweede. Tot voor kort was het gebruikelijk om een enkele bonobo-mannetjes op te sluiten met een groep vrouwtjes – een precaire en gevaarlijke situatie voor de geïsoleerde man. De kunstmatige vorming van dergelijke “haremgroepen” is ook het tegenovergestelde van de situatie in het wild, omdat hier de apen leven in gemengde samenlevingen. Dat zoölogische biologen dit lang bekende feit graag negeren, weerspiegelt een macho-mentale houding – zoölogen willen graag denken in het traditionele schema van de ‘alfa-aap’, die de baas is over verschillende vrouwtjes. In plaats daarvan wordt de vermeende sterke man slecht behandeld door de zogenaamd zwakke vrouwtjes.
Ten derde. In het wild kunnen aangevallen dieren ontsnappen totdat ze uit het zicht zijn. Zij rennen over de grond en langs de takken. Zij grijpen alle mogelijkheden aan, totdat de ernst van de situatie is afgenomen. Gevangen dieren hebben deze mogelijkheid niet, en zijn overgeleverd aan confrontatie met de agressors. Deze omstandigheden weerspiegelen de wrede realiteit van een dierentuin, waar uiterst gevoelige wezens levenslang worden opgesloten, alleen maar om er plezier aan te beleven.
Trouwens, dit heeft niets te maken met de bescherming van de natuur of van bedreigde soorten; nooit was of zal een bonobo worden vrijgelaten uit een Duitse dierentuin in de wildernis. Dat zou onzin zijn, omdat honderden bonobo’s die verjaagd zijn uit hun bosrijke geboorteland, in detentiecentra verblijven in Afrika. Dus als ‘vrijgave’ in het geding komt, zouden dit de eerste kandidaten zijn. En niet de gevangenen van Wuppertal.
De dierentuin Wuppertal heeft in het verleden al negatieve koppen gemaakt met betrekking tot de apen. Het management was toen noch vandaag klaar om op kritiek te reageren.” [14]

Met de voortdurende onenigheid over het lot van bonobo Bili, raakt het debat in verhitte toestand. De dierentuin van Wuppertal verspreidde folders met de boodschap dat de apenopvang van Wales niets weet over apen. Maar WAMS bijt terug in een verklaring waarin ze zich zeer kritisch uitlaten over de omstandigheden van de dierentuin, met een symbolische foto en de opmerking dat het groen aan de verkeerde kant van het glas staat:  

“We hebben een vergunning en in tegenstelling tot de dierentuin van Wuppertal hebben onze apen allemaal buitenterreinen en zijn er geen in fokprogramma’s die meer dieren naar een leven van gevangenschap sturen. Ze leven ook niet alsof ze in een etalage staan van een winkelketen. Je ziet [op de foto] dat al het groen aan de verkeerde kant van het glas zit, waar de mensen van kunnen genieten. Terwijl aan de andere kant alle apen zijn, waar beton ligt en een paar dode boomstronken!” [15]

Het zal interessant zijn om te zien wat Europese dierentuinen en fokprogramma’s in de toekomst gaan doen met dergelijke incidenten.
Zullen zij als eerste naar buiten treden, eerlijk zijn over problemen die zich voordoen met mensapen,  en tijdig ingrijpen, of zullen ze wachten tot het volgende protest waardoor hun reputatie verder beschadigd raakt?

Gelukkig worden veel dierentuinen groener en geven ze hun dieren meer ruimte dan voorheen. Als bezoekers kunnen we hen stimuleren om zo progressief mogelijk te zijn en meer op nationale parken te lijken. Maar zolang dieren gevangen worden gehouden door mensen, zijn we verantwoordelijk voor hen en moeten we niet wegkijken als ze lijden. Transparantie is essentieel.

Bronvermelding:

1. Frankfurter Neue Presse, Fall Bili eskaliert weiter: Morddrohungen gegen den Wuppertaler Zoodirektor (13 februari 2019)
2. Westdeutsche Zeitung, Affenjunge Bili: Tierschützer werfen Wuppertaler Zoo “katastrophales Fehlverhalten” vor (22 januari 2019) Het doel om Bili naar Wuppertal te halen was om zich voort te laten planten, zoals bevestigd werd door directeur Arne Lawrenz van de dierentuin van Wuppertal.
3. Colin Goldner, Vom leiden eines kleinen Affen, Humanistischer Pressedienst (8 febr. 2019).
4. Stern TV, Schwierige Integratie: Wie geht es Affe Bili inzwischen? (13 febr. 2019)
5. Het Wales Ape and Monkey Sanctuary is gespecialiseerd in de rehabilitatie van geconfisqueerde apen uit circussen, dierentuinen, farmaceutische laboratoria of privé-entertainment. WAMS had aangeboden om Bili naar het VK te brengen. Maar hun aanbod werd geweigerd.
6. De Bonobo EEP (European Endangered Species Programmes) beheert de voortplanting van bonobo’s in leden-dierentuinen van EAZA (Europese vereniging van dierentuinen en aquaria) om een genetisch en demografisch gezonde populatie te verzekeren.
7. The Wales Ape and monkey Sanctuary Facebook-pagina (10 feb. 2019)
8. EAZA, Reactie op vragen over het welzijn van bonobo’s in Wuppertal Zoo, Duitsland (11 februari 2019)
9. Frankfurter Neue Presse, Fall Bili (13 feb 2019)
10. Colin Goldner, Vom leiden (8 feb. 2019)
11. Idem.
12. EAZA Reactie op vragen over het welzijn van bonobo’s in Wuppertal Zoo, Duitsland (11 februari 2019)
13. Facebook-pagina van Wales Ape and Monkey Sanctuary (14 februari 2019)
14. Prof. Volker Sommer,prof. Volker Sommer over de situatie van Bonobo Bili in Zoo Wuppertal (Duitse / Engelse versie) (10 februari 2019); Prof. Volker Sommer over de situatie van Bonobo Bili in Zoo Wuppertal (Duitse versie) (9 feb 2019)
15. Wales Ape and Monkey Sanctuary, Facebook-pagina (13 februari 2019)